تمثل مکان و فضای مثالی در عناصر فرش ایرانی با نگاهی به آثار سهروردی و حکمت خسروانی

فلسفه ی سهروردی در کمتر از یک قرن بر ساحات گوناگونی مانند فلسفه و هنر و ادب و عرفان در سرزمین های اسلامی به خصوص ایران تاثیری انکار ناشدنی بر جای گذاشت. عالم مثال و اقلیم هشتم سهروردی نقطه قوتی در فلسفه وی است که باعث این تاثیرگذاری شده است. این عالم و شهرهای آن را می توان در ارتباط با شهرهای اسطوره ای همچون کنگ دژ بررسی و تاثیر نمادهای آن را بر هنر فرش جستجو کرد. اما چرا فرش؟ زیرا کمتر هنری همچون فرش بن مایه هایش را از دیر باز تا به اکنون حفظ کرده و با همان مشخصات بافته می شود، و جذابیت خود را از دست نداده است. فرش اگرچه پوششی برای کف خانه محسوب می شود اما نموداری است از زمینی در آسمان و به وجود آورنده ی مکانی مقدس، به گونه ای که موضوعی در علم سنّتیِ جغرافیای مقدس است. نمادهای مشترک میان سرزمین مثالی، ساختمان خانه ای سنّتی و فرش مفاهیم معنوی یکسان برای انسان سنتی دارند. ترنج ها و شمسه ها نمادی از خورشید و در نهایت یاد آور نماد مابعدطبیعیِ مرکز هستند. لچک ها، دروازه های ورودی و حاشیه ها، حصار این شهر و اسلیمی ها و گل ها و بته ها همگی در نمودار ساختن این شهر مثالی نقشی دارند. در این رساله نشان داده ایم که نگاه فلسفی و اسطوره شناسانه به هنر تا چه میزان در تفسیر فرش تاثیرگذار بوده است. هرآنچه که به دست انسان ساخته می شود، جلوه هایی از نگرش او به جهان هستی است که مبین قوه فکری او و ساختار فرهنگی جامعه ای را نشان می دهد. کنگ دژ نگاهی ایرانی به شهر ایده آل و جایگاه مینوی بهشت در تفکر سنتی است. کنگ دژ مکانی مثالی است که سنّت، آن را بر روی زمین و در عالم مادی به صورت های گوناگون نمودار می سازد و توسط آن مکان مقدس را در شهرسازی و معماری و هنر متجلّی می کند. یکی از این صور تجلّی چهره ی فرش و نقوش و نمادهای بکار گرفته شده در آن است.